-
1 кушып үрү
-
2 кушып ишү
= кушып үрү1) приплета́ть (к верёвке)2) заплета́ть (в ко́су) -
3 кушып эрләү
-
4 кушып ялгау
аблактиро́вка, приви́вка расте́ний ( в садоводчестве) -
5 кушу
I перех.1) соединя́ть/соедини́ть, присоединя́ть/присоедини́ть, объединя́ть/объедини́ть || соедине́ние, присоедине́ние, объедине́ниеике өлкәне кушу — объединя́ть две о́бласти
2) разбавля́ть/разба́вить; слива́ть/слить || слия́ние, слив (двух сортов вина; молока с водой)3) сшива́ть/сшить || сшива́ние ( двух кусков полотна)4) ( бергә кушу) сгруппирова́ть5) сме́шивать, переме́шивать || переме́шивание ( чего с чем)6) включа́ть/включи́ть, приобща́ть/приобщи́ть || включе́ние, приобще́ниебригадага тагын ике кешене куштылар — в брига́ду включи́ли ещё двои́х люде́й
7) добавля́ть/доба́вить, прибавля́ть/приба́вить || добавле́ние, прибавле́ниечынны ялганга кушу — приба́вить пра́вду ко лжи
шул әйткәннәргә кушып — вдоба́вок ко всему́ ска́занному
яңага элеккене кушу — к но́вому доба́вить ста́рое
8) этногр. вноси́ть/внести́ || внесе́ние (своей доли в какие-л. подарки, расходы)без бүләккә пәрдәлек кушабыз — мы вно́сим в пода́рок ткань для гарди́н
9) подпуска́ть/подпусти́ть || по́дпуск ( к матке)бозауны сыерга кушу — подпусти́ть телёнка к коро́ве-ма́тке
10) допуска́ть/допусти́ть || до́пуск (к корму, до кормов животных)атларны печәнгә кушу — допуска́ть лошаде́й до се́на
11) своди́ть/свести́ ( невесту с женихом); жени́ть, пожени́тьбу икәүне куштылар — э́тих двои́х пожени́ли
12) спа́ривать, случа́ть; скре́щивать || скре́щивание ( разных пород скота)13) мат. слага́ть/сложи́ть, скла́дывать, производи́ть сложе́ние || сложе́ние, скла́дываниекушу гамәле — де́йствие сложе́ния
•- кушып ишү
- кушып үрү
- кушып эрләү
- кушып ялгау II перех.1) прика́зывать/приказа́ть, повелева́ть/повеле́ть, веле́ть || приказа́ние, прика́з; веле́ние, повеле́ниеалга барырга кушты — приказа́л идти́ вперёд
2) веле́ть, повеле́ть, выполня́ть/вы́полнить (названное дело, поручение)эш кушу — веле́ть вы́полнить де́ло (рабо́ту)
йомыш кушу — веле́ть вы́полнить поруче́ние
•- кушуы буенча III перех.(дип кушу, дигән исем кушу) присва́ивать/присво́ить || присвое́ние (имени, названия); нарека́ть/наре́чь || нарече́ние ( именем)исемен Фәрит дип куштылар — нарекли́ его́ и́менем Фари́т
-
6 ата-ана
сущ.; собир.роди́тели || роди́тельский ( дом)ата-ана турында кайгырту — забо́титься о роди́телях
ата-ана канаты астында — под роди́тельским кры́лышком
ата-аналар көне — роди́тельский день
- атадан-анадан калуата-ана - алтын канат — (посл.) оте́ц и мать что кры́лья золоты́е
••ата-анасы белән сүгү — руга́ть (обруга́ть, поноси́ть, крыть) ма́том (помина́я мать и отца́)
- ата-анасы юката-анасы белән сүгенү — руга́ться (брани́ться) ма́том; матери́ться прост.; руга́ться, помина́я отца́ и мать || ма́терная ру́гань (брань); мат
- атасы-анасы юк -
7 әни
сущ.1) ма́ма, ма́мочка, мама́ша || ма́мин (платок, шарф и т. п.)үз (туган) әнием кебек — как родна́я мать
әни булу — станови́ться/стать ма́терью
әнисенә карап, кызын ал — (посл.) сва́тай до́чку по ма́тери
2) в ласк. обращении әнием ма́мочка моя́, ма́менька, маму́ля3) разг. әнисе ( форма обращения мужа к жене)••әни бер, ата башка — единоутро́бные ( братья и сёстры от разных отцов)
әнисе кочагында (куенында) — при ма́тери, ря́дом с ма́терью
әнисен (анасын) кушып сүгү — руга́ться ма́терно; матери́ться
-
8 җигү
перех.1) запряга́ть/запря́чь, впряга́ть/впрячь, закла́дывать/заложи́ть || запряга́ние, впряга́ниеарбага җигү — запря́чь в теле́гу
кушып (өстәп) җигү — припряга́ть, подпряга́ть
2) перен. впряга́ть/впрячь, вовлека́ть/вовле́чь в рабо́ту; привлека́ть к рабо́текешеләрне эшкә җиктеләр — люде́й заста́вили рабо́тать
•- җигеп бирү
- җигеп кую -
9 ике
числ. колич.1)а) два, две, дво́еике стакан — два стака́на
ике кашык — две ло́жки
ике тәүлек — дво́е су́ток
б) в притяж. ф. икебез, икегез, икесе вдвоём (дво́е); мы (вы, они́) вдвоёмикебез дә — (мы) о́ба (о́бе)
икегездән дә — от вас обо́их
икесенә дә — (им) обо́им, им двои́м
в) как знаменатель дробн.; числ. икедән втора́яикедән өчкә икедән берне кушу — к трём вторы́м приба́вить одну́ втору́ю
2) в сочет. со словами на -лы, -лык дву-, две-, двух-, дво́е-ике атналык — двухнеде́льный
ике еллык имән агачы — дубо́к двухле́тний
ике йөзьеллык юбилеен үткәрү — провести́ двухсотле́тний юбиле́й
ике көнлек поход — двухдне́вный похо́д
ике яклы урам хәрәкәте — двусторо́ннее у́личное движе́ние
ике тәрәзәле бүлмә — ко́мната в два окна́
3) два ра́за, два́ждыике сигезең уналты — два́жды во́семь - шестна́дцать
ике бардык инде без анда — два́жды (два ра́за) уже́ ходи́ли мы туда́
4) в знач. сущ.а) два (года, годика)аңа әле генә ике тулды — ей (ему́) то́лько что испо́лнилось два го́дика (го́да)
б) мн., в притяж. ф. икеләре приме́рно (приблизи́тельно) второ́е (число́); числа́ так второ́гов) в притяж. ф. икесе второ́е (число́)бүген икесе — сего́дня второ́е (число́)
икесендә килегез — приходи́те второ́го (числа́)
айның икесендә — второ́го числа́ (ме́сяца)
•- ике басулы
- ике буын
- ике буынлы тигезләмә
- ике властьлылык
- ике җенесле
- ике иңле
- ике кабырчыклылар
- ике канатлылар
- ике капкачлы клапан
- ике кырлы почмак
- ике нокта
- ике оксидлы
- ике орлыклар
- ике өйлеләр
- ике өлешлеләр
- ике потлы гер
- ике саңаклылар
- ике составлы
- ике телле
- ике тиенлек
- ике төртке
- ике юллык
- ике юллык шигырь
- ике яклы
- ике яклы хезмәттәшлек
- ике япьле сәнәк
- ике аерылы сәнәк••ике авыз сүз — разг. два сло́ва, па́ра слов
ике авыз сүз белмәү — ни в зуб ного́й
ике агач арасында адашу — заблуди́ться в трёх со́снах
ике адым да атлый (китә) алмау (атлап өлгермәү) — не успе́ть сде́лать двух шаго́в
ике адымда — бли́зко, в двух шага́х
ике адымны бер итү — нести́сь со всех ног (во всю прыть; не чу́я ног)
ике адымның берендә — че́рез (ка́ждый) шаг; ка́ждые два ша́га
ике азан әйтмиләр — букв. две обе́дни зара́з не слу́жат; ≈≈ по́езд уже́ ушёл (о том, чего не повторяют дважды)
ике арага кара мәче керү — чёрная ко́шка пробежа́ла (проскочи́ла) ме́жду кем-то (двои́ми)
ике арага керү (төшү) — испо́ртить взаимоотноше́ния
ике арада, бер турыда калу — оказа́ться в неопределённом положе́нии
ике арада бетсен (калсын) — пусть оста́нется ме́жду на́ми
ике арада калу — сиде́ть на двух сту́льях, быть на распу́тье
ике арада киләп сару — слоно́в слоня́ть; болта́ться без де́ла
ике арадан буш калу — ни два, ни полтора́; ни то ни сё
ике араны шомарту — соба́к гоня́ть, слоня́ться без де́ла, безде́льничать
ике ат бер тиен — хоть трава́ не расти́; хоть бы хны
ике атлам җир — см. ике адымлык җир
ике аягын (ботын) бер кунычка (итеккә) тыгу — свя́зывать по рука́м и нога́м; согну́ть в бара́ний рог кого-л.
ике аякка (берьюлы) аксау — хрома́ть на о́бе ноги́
ике аяклы, ике куллы — тако́й, как все ( с руками и ногами)
ике аяклы ерткыч — двуно́гий зверь; двуно́гая тварь
ике аяклы хәсрәт (бәла, афәт) — го́ре лу́ковое
ике аякның берсен дә атламау — ни ного́й, ни ша́гу
ике аякның берен басмау — не ступи́ть ного́й ( ноги моей не будет)
ике әйттермәү — не заставля́ть два́жды повторя́ть
ике бәя (бәһа, хак) — в двойно́м разме́ре ( очень дорого)
ике бозауга башак (кибәк) аера алмау (белмәү) — не суме́ть раздели́ть корм двум теля́там
ике дигәнче — в два счёта; еди́ным ду́хом
ике дога, бер җыр — см. ике дөнья - бер морҗа
ике дөньядан буш калган — не от ми́ра сего́
ике инә бер җептә, ике имән (тирәк) бер төптә (булу) — как иго́лка с ни́ткой; их водо́й не разольёшь
ике исәп - бер хисап (исәп) — всё равно́
ике кабып бер йоту — в два счёта ( сделать); одни́м (еди́ным) ду́хом; раз-два и гото́во
ике колагың үзеңә булсын — остава́йся при свои́х ко́зырях (букв. пусть твои́ два у́ха оста́нутся при тебе́)
ике көннең берендә — че́рез день; ка́ждые два дня
ике кул белән — см. ике куллап
ике кулга бер эш — поси́льная рабо́та
ике кулга шәм тотып эзләү — днём с огнём иска́ть
ике кулны да кую — подпи́сываться обе́ими рука́ми
ике куян артыннан куу — гна́ться за двумя́ за́йцами
ике күзе дүрт булган — глаза́ на лоб поле́зли
ике күзе төсле — как зени́цу о́ка
ике күзе ут булу — мета́ть глаза́ми и́скры
ике күзем кебек — как свет оче́й мои́х, голу́бчик, моя́ ра́дость
ике күзем чәчрәп чыксын! — ло́пни мои́ глаза́!
ике күзең ут булсын! — смотри́ в о́ба!
ике мәгънәле — двусмы́сленный
ике сарылы — сомни́тельно; сомни́тельный
ике сөйләмәү (сөйләп тормау, сөйләшмәү) —держа́ть (сдержа́ть) своё сло́во
ике сүз арасында — ме́жду де́лом, ме́жду сло́вом
ике сүз булмау — не мо́жет быть двух слов; не мо́жет быть ина́че; и ре́чи не мо́жет быть
ике сүзгә урын калдырмау — вы́сказаться недвусмы́сленно
ике сүздә, ике сүз белән — вкра́тце, в двух слова́х
ике сүзнең берендә — че́рез сло́во; то и де́ло (об употреблении, повторении чего-л.)
ике сыңар бер кием — два сапога́ па́ра
ике такта арасында калу — попа́сть впроса́к, оказа́ться ме́жду двух огне́й
ике тамчы су кебек (шикелле) — как две ка́пли воды́ ( похожи)
ике тәкә (бәрән) башы бер казанга сыймый — две бара́ньи головы́ в оди́н котёл не вмеща́ются; двум медве́дям в одно́й берло́ге те́сно
ике тиен бер акча — ерунда́, ничего́ не сто́ит
ике тиен тормас(лык) — гроша́ ло́маного не сто́ит; ни гроша́ не сто́ит; ло́маный ( медный) грош цена́
ике тиенгә дә исәпләмәү — в грош не ста́вить; ни во что не ста́вить
ике тиенлек — ни на грош, ни на копе́йку
ике ут арасында (эчендә) — ме́жду двух огне́й ( оказаться в безвыходном положении)
ике юл уртасы (чаты) — на распу́тье; быть (стоя́ть) на распу́тье
ике якка да кушылмау — оста́ться нейтра́льным; нет де́ла (кому-л. до кого-л., до чего-л.)
ике якка да юк — ни то ни сё, ни ры́ба ни мя́со
ике яклы уен уйнау — вести́ двойну́ю игру́
ике яклылык — двуру́шничество
ике ятып бер төшкә кермәү (уйламау) — не гори́т и не ва́рит; а ему́ и го́ря ма́ло
ике икең - дүрт кебек — как два́жды два четы́ре; о́чень про́сто
икенең берсе — одно́ из двух; и́ли-и́ли; и́ли да, и́ли нет
икесе дә бер очтан кискән — два сапога́ па́ра
- ике адымлык җирикесе ике нәрсә — две ра́зные ве́щи
- ике арада йөрү
- ике аягына бастыру
- ике башлы
- ике дөнья - бер морҗа
- ике килмәү
- ике куллап
- ике кулын баглау
- ике кулын бәйләү
- ике кулсыз итү
- ике кулсыз калу
- ике кулсыз булу
- ике кулсыз утыру
- ике куянны берьюлы ату
- ике күзен дүрт итеп
- ике сүз сөйләү
- ике сүзле
- ике уртада
- ике уртада тору
- ике чабата - бер кием -
10 хода
атны ходага тапшыр, дилбегәне үзең тот — (посл.) на бо́га наде́йся, а сам не плоша́й (букв. ло́шадь переда́й во́ле бо́га, а вожжа́ми управля́й сам)
••я хода, и-и ходаем! — о го́споди, бо́же мой, бог ты мой! (восклицание, выражающее испуг, изумление, восхищение, сожаление и т. п.)
хода (алла) бәндәсе — разг. раб бо́жий
хода (алла) белсен! — бог его́ зна́ет!
хода кушса (кушып бирсә, боерса) — см. Алла боерса
хода сакласын — см. Алла сакласын
ходага тапшыру — см. Аллага тапшыру
ходага шөкер — см. Аллага шөкер
ходаның боерыгы — бо́жье повеле́ние
ходаның хикмәте — бо́жья ми́лость
-
11 чулпы
I сущ.; этногр.мона́ста, нако́сник ( национальное накосное украшение татарок)II сущ.; диал.чәченә чулпы кушып үргән — в ко́сы вплетён нако́сник
шумо́вка, дуршла́г из пру́тьевиләк чулпыга: "Синең тишегең тугыз", - дигән — (погов.) си́то сказа́ло шумо́вке, что она́ дыря́вая (букв. что у неё де́вять ды́рок)
См. также в других словарях:
апа — 1. Үзеңнән олырак яшьтәге кыз туган 2. Яшь ягыннан үзеңнән олырак хатын кыз исеменә кушып әйтелә. Яшь ягыннан олырак хатын кызның профессиясенә кушып әйтелә укытучы апа. Балаларның хатын кыз укытучыга эндәщү сүзе. Гомумән олы яшьтәге хатын кызга… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җеп — 1. Йон, мамык, ефәк, җитен һ. б. җепселләрен бер берсенә кушып бөтерү юлы белән әзерләнгән һәм туку, бәйләү кебек эшләргә китә торган материал, эрләнмә. с. Мамык яки чүбек җебеннән бәйләнгән яки тукылган аягында җеп оек. Берничә җепне катып… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
өстәү — 1. Моңа кадәр булганга яңадан кушу, салу һ. б. ш. 2. Арттыру 3. Моңа кадәр әйтелгән яки язылганга кушып әйтү яки язу 4. и. Сату алмашу вакытында берәр нәрсәгә кушып бирелгән нәрсә, өстәмә. ӨСТӘҮЛЕ (КИЕМ, МАЛ) БУЛСЫН – Киемнең (әйбернең) һәрвакыт… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
синтез — 1. Фәнни тикшеренүнең бер ысулы: предметны бөтенлекле рәвештә һәм үзара бәйләнештәге кисәкләре өлешләренең берлеге сыйфатында тикшерүдән тора; киресе: анализ. Кушу берләштерү, гомумиләштерү күренеше һәм нәтиҗәсе 2. Химик һәм физик юл белән гади… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тултыру — 1. Берәр савытны берәр нәрсә белән тулы итү 2. Берәр нәрсә эченә башка ваграк нәрсәләр яки сыеклык салу 3. күч. Бөтен тирә юньне, барлык буш урынны биләп алу, бөтен тирә юньгә, барлык урыннарга таралу; күп булу. Нин. б. бер урынга җанлы җансыз… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тутыру — 1. Берәр савытны берәр нәрсә белән тулы итү 2. Берәр нәрсә эченә башка ваграк нәрсәләр яки сыеклык салу 3. күч. Бөтен тирә юньне, барлык буш урынны биләп алу, бөтен тирә юньгә, барлык урыннарга таралу; күп булу. Нин. б. бер урынга җанлы җансыз… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
абза — и Үзеңнән олырак ир туган (бертуган булса: Абый) аңа абзасы бик ярдәм итә 2. Олы яшьтәге ир кеше. Шундый кеше исеменә кушып әйтелә. Шундый кешегә эндәшү сүзе. АБЗЫЙ КЕШЕ – сөйл. Якыннан таныш булмаган олырак яшьтәге ир кешегә эндәшкәндә әйтелә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
абзый — и Үзеңнән олырак ир туган (бертуган булса: Абый) аңа абзасы бик ярдәм итә 2. Олы яшьтәге ир кеше. Шундый кеше исеменә кушып әйтелә. Шундый кешегә эндәшү сүзе. АБЗЫЙ КЕШЕ – сөйл. Якыннан таныш булмаган олырак яшьтәге ир кешегә эндәшкәндә әйтелә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
абый — 1. Үзеңнән олырак ир туган 2. Үзеңнән олырак ир кеше. Шундый кеше исеменә кушып әйтелә. Шундый кешегә эндәшү сүзе. Балаларның ир укытучыга эндәшү сүзе … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
абыстай — 1. Мулла, мәзин яки бай хатыны. 2. Дини мәктәпләрдә сабак, дәрес бирүче хатын, күбесенчә мулла, мәзин хатыны 3. сөйл. Гомумән таныш булмаган хатын кыз. Өлкәнрәк хатын кызга эндәшү сүзе туктагыз әле, абыстайлар. Олы яшьтәге хатын кызны зурлау… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ага — 1. Яшь ягыннан олы ир туган, абый 2. Олы яшьтәге ир кеше. Шундый кеше исеменә кушып әйтелә торган эндәшү сүзе Гыймади ага, әйт әле … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
